Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – İngiltere, Kraliçe Viktorya dönemini yaşıyordu. 19. yüzyıl sonlarında Birleşik Krallık adasını bir hastalık sarmıştı. Viktorya dönemi İngilteresi’nde yoksulluk ve kötü beslenmeyle eş anlamlı olan raşitizm, çocuklarda kemik gelişimini etkileyerek kemik ağrısına, büyüme geriliğine ve deformitelere yol açabilen yumuşak, zayıf kemiklere neden oluyordu. O günlerde binlerce çocuk bu hastalıkla mücadele etti. 20. yüzyılın başlarında ise yağ ve tahıl gibi gıdaların D vitaminiyle zenginleştirilmesiyle başta Birleşik Krallık olmak üzere Batı dünyasında bu hastalık büyük ölçüde ortadan kalktı. Ancak tarihe gömüldü sandığımız bu hastalık son dönemde yeniden hortlamış durumda. Yapılan araştırmalara göre raşitizmin görülme oranı başta İngiltere olmak üzere tüm dünyada hatırı sayılır bir seviye yükselişe geçti. Yalnızca İngiltere’yi tüm ülkeleri tehdit edebilecek bu hastalığı, yeniden ortaya çıkışını Gastroenteroloji Uzmanı Prof. Dr. Vedat Göral’a sorduk.
İngiltere’nin en büyüklerinden biri olan Doğu Kent Hastaneleri Üniversitesi (East Kent Hospitals University) NHS Vakfı’nda 2019 yılında 122 vaka kaydedildi. 2023 yılına gelindiğinde bu rakam yüzde 380 artışla 580’in üzerine çıktı. Bu yılın başlarında yayınlanan rakamlara göre ise 2019-2023 yılları arasında 28 bin 379 İngiliz’e raşitizm teşhisi konuldu.
KALSİYUM VE D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ BAŞ DÜŞMAN
Artan vaka sayısının ardından yetkililer raşitizmle ilgili farkındalık çalışmalarına başladı ve sayının çoğalmaması için gerekli önlemleri aldıklarını iletti. İngiltere örneği üzerinden konuştuğumuz raşitizmi daha detaylı tanımakta fayda var. Prof. Dr. Vedat Göral, “Çocuğunuzun vücudu yeterince D vitamini almıyorsa veya vücudunda D vitaminini uygun şekilde kullanmakta sorun varsa, raşitizm ortaya çıkabilir. Bazen yeterli kalsiyum almamak veya kalsiyum ve D vitamini eksikliği, raşitizme neden olabilir. Yeterli D vitamini veya kalsiyum alamayan her çocukta raşitizm gelişebilir ancak daha fazla risk altında olan belirli çocuk grupları vardır” diyerek açıklamasına başladı. Özellikle Asya, Afrika-Karayipler ve Orta Doğu kökenli çocuklarda raşitizm daha sık görüldüğünü ileten Göral, bu bölgelerde yaşayan çocukların ciltlerinin daha koyu olması sebebiyle yeterli D vitamini alabilmek için daha fazla güneş ışığına ihtiyaç duyduklarının altını çizdi. Bu bilgiye ek olarak prematüre doğan bebekler de rahimdeyken D vitamini depoları oluşturdukları için raşitizm geliştirme riski altındadır. Özellikle 6 aydan uzun süre yalnızca anne sütüyle beslenen bebekler de D vitamini eksikliği riski altında olabilir.
5 MADDEDE RAŞİTİZM BELİRTİLERİ
Anne karnında gelişebilen ve çocukluk döneminde kendini gösteren raşitizm nasıl anlaşılır? Göral, raşitizm belirtilerini şu şekilde sıraladı:
1- Ağrı: Raşitizmden etkilenen kemikler ağrılı olabilir. Bu nedenle çocuk yürümekte isteksiz olabilir veya kolayca yorulabilir. Çocuğun yürüyüşü farklı görünebilir, paytak yürüme gibi.
2- İskelet deformiteleri: Raşitizm belirtileri arasında iskelette oluşabilecek deformiteler yer alır. Ayak bileklerinin, bileklerin ve dizlerin kalınlaşması, bacakların eğilmesi, yumuşak kafatası kemikleri ve nadiren omurganın bükülmesi oluşabilir.
3- Diş problemleri: Bir diğer belirti ise dişlerde görülür. Raşitizm yaşayan bir çocuk zayıf diş minesine sahiptir ve dişlerin çıkmasında gecikme yaşayabilir, buna ek olarak çürük riski yüksektir.
4- Zayıf büyüme ve gelişme: Raşitizmin en yaygın belirtilerinden biri büyüme ve gelişme sırasında görülür. Eğer iskelet düzgün bir şekilde büyüyüp gelişmezse, çocuk ortalamadan daha kısa olur.
5- Kırılgan kemikler: Ağır vakalarda kemikler zayıflar ve kırılmaya daha yatkın hale gelir. Raşitizm hastası bazı çocukların kanlarında düşük düzeyde kalsiyum da (hipokalsemi) bulunabilir. Bu, raşitizm semptomlarını daha da kötüleştirebilir. Ayrıca kas kramplarına, seğirmeye, ellerde ve ayaklarda karıncalanmaya, nöbetlere neden olabilir. Yetişkinler, kemik ağrısı, kas zayıflığı ve kırılmaya daha yatkın olan kırılgan kemikler gibi benzer semptomlarla karşılaşabilirler ve yetişkinlerde bu semptomlara ‘osteomalazi’ denir.
Bu hastalık genellikle D vitamini veya kalsiyum eksikliğinden kaynaklanıyor ancak aynı zamanda genetik bir bozukluktan veya çevresel sebeplerden de ortaya çıkabiliyor. Diyet yoluyla veya güneş ışığından yeterli miktarda D vitamini veya kalsiyum alamayan her çocukta gelişebiliyor.
TEDAVİ EDİLMEZSE NE OLUR?
Hastalığının tedavisinin çok önemli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Göral, “Raşitizm, çocuğun kemiklerinin yumuşamasına ve zayıflamasına neden olur, bu da kemik deformasyonlarına yol açabilir. Tedavi edilmezse büyümede başarısızlık, anormal derecede kavisli bir omurga ve kemik deformiteleri ortaya çıkar” dedi.
Yetişkinlerde de görülebilen bu hastalığın daha çok çocuk ve bebeklerde görülmesinin bir sebebi var. Çocuklarda düşük kalsiyum veya düşük fosfat alımı veya emilim bozukluğu varsa, raşitizm rahatlıkla oluşur. Hal böyleyken özellikle annelerin gebelik döneminde oldukça dikkatli beslenmesi gerekiylr. Anne adayları gebelik döneminde nasıl beslenmeli, nelere dikkat etmeli, hangi durumlar raşitizmi tetikler? D vitaminin buradaki fonksiyonu ve önemi nedir?
Prof. Dr. Vedat Göral, raşitizmle ilgili akıllardaki en yaygın soruyu şu cümlelerle açıkladı: “Hamileyseniz doktorunuza D vitamini takviyesi almayı sorun. Kılavuzlar tüm bebeklerin günde 400 IU D vitamini almasını önerir. İnsan sütünde yalnızca az miktarda D vitamini bulunduğundan, yalnızca anne sütüyle beslenen bebeklere günlük D vitamini desteği verilmeli. Biberonla beslenen bazı bebekler eğer mamalarından yeterince almıyorlarsa, D vitamini takviyesine de ihtiyaç duyabilirler. Hamile bir kadının kendisinde çok fazla D vitamini eksikliği varsa bebeğin göreceli olarak D vitamini eksikliğiyle doğması ihtimali vardır. Hamile ve emziren kadınlar da dahil olmak üzere yetişkinler ve 4 yaşın üzerindeki çocuklar, en az ekimden marta kadar 10 mikrogram (mcg) D vitamini içeren günlük takviye almayı düşünmeli. Doğumdan 1 yaşına kadar olan bebeklere, ister sadece ister kısmen anne sütüyle beslensinler, yeterli miktarda aldıklarından emin olmak için günlük 8,5 ila 10 mcg D vitamini içeren bir takviye verilmeli. Bebek mamasıyla beslenen bebeklerin, günde 500 ml’den (yaklaşık yarım litre) daha az bebek maması alana kadar D vitamini takviyesine ihtiyaçları yoktur çünkü bebek mamaları D vitaminiyle güçlendirilmiştir. 1 ila 4 yaş arası çocuklara günlük 10 mcg D vitamini içeren bir takviye verilmeli.”
ÖĞLE VAKTİNE YAKIN 10-15 DAKİKA GÜNEŞLENMEK YETER AMA…
Gelelim ebeveynlerin çocuklarını raşitizmden korumak için almaları gereken önlemlere. Balık yağı, yumurta sarısı, somon ve uskumru gibi yağlı balıklar da D vitamini içerir. D vitamini ayrıca süt, tahıl gevreği ve bazı meyve suları gibi yiyecek ve içeceklere de eklenmiştir. Bu nedenle bu besinlerin tüketimi önemli. Prof. Dr. Vedat Göral, “Çocuğunuzun cildi güneş ışığına maruz kaldığında D vitamini üretir. Ancak gelişmiş ülkelerdeki çocuklar, dışarıda daha az zaman geçirme eğilimindedir. Ayrıca cildin D vitamini üretimini tetikleyen güneş ışınlarını engelleyen güneş kremi kullanma olasılıkları da daha yüksektir. Güneş ışığına maruz kalmak, en iyi D vitamini kaynağını sağlar. Çoğu mevsimde, öğle vaktine yakın 10 ila 15 dakika güneşe maruz kalmak yeterlidir. Ancak koyu tenliyseniz, kış mevsimindeyseniz veya kuzey ülkelerde yaşıyorsanız güneşten yeterince D vitamini alamayabilirsiniz” açıklamasında bulundu.
Obezitesi olan çocuklar D vitamini taramasına da dahil edilmeli. Çünkü bu grup D vitamini eksikliği açısından yüksek risk altında kabul ediliyor. – Prof. Dr. Vedat Göral
Son olarak İngiltere’de de son 5 yılda artan vakalar raşitizmin yeniden geri gelip gelemeyeceği durumunu akıllara getiriyor. Ne gibi faktörler hastalığı yeniden canlandırabilir? İngiltere’de yaşanan artış bize ne anlatıyor?
Göral, raşitizmin hem güncel hem de gelecekteki durumu hakkında şunları söyledi: “Diyette çeşitliliğin olmaması veya katı vejetaryen beslenme raşitizm artışına yol açabilir. Düşük kalsiyum en büyük sebeptir. Raşitizm hastası çocuklar, genellikle günde 300 mg’dan az kalsiyum (yaklaşık bir bardak süt) alırlar. Ayrıca çocukların kapalı alanda daha fazla vakit geçirmesi, güneş kreminin sıkı kullanımı gibi durumlar bunda rol oynayabilir. Diyet yoluyla veya güneş ışığından yeterli miktarda D vitamini veya kalsiyum alamayan her çocukta raşitizm gelişebilir. Artışın bir kısmının, raşitizmlerin daha fazla tanınması ve daha doğru kaydedilmesinden kaynaklandığını yorumluyoruz.”